Қарғалар қасиеті

Ол ұшқалы өтіпті та­лай ғасыр…
Есенғали

Күзгі салқын түсті. Құстың көбі жы­лы жаққа қайтып жатқанда… қарғалар келді. Әлде ащы даусының кесірінен, әлде сыртқы тұрқының зар­пы­нан, әйтеуір көп адам қарғалар ту­ра­лы жағымсыз әсерде. Оны өзім де күні бүгінге дейін сүйкімсіз құсқа ба­лап, боққа құмар не­ме са­нап келгенмін. Бірақ мен би­ыл «Қарқылдаңдар қарғалар, сирақтарыңды ұрайын!..» деп өлеңдетіп ай­та ал­ма­дым. Өйткені…

Бұл дүниеде ешкім де, ешнәрсе де себепсіз һәм мақсатсыз жаратылмаған. Ол аз десеңіз он сегіз мың ғаламның бар­ша­сы адам үшін пай­да болған және адамға қызмет ету жо­лын­да тіршілік ке­шу­де. Соның бір айғағы ретінде құстар ту­ра­лы жалықпай айтуға бо­ла­ды. Құстар әлемі – жұмбақ жа­ра­ты­лыс. Кейбір құстар күні бүгінге дейін орнитологтардың өзін таңғалдыруда. Тіпті олардың бұрын кез­дес­пе­ген жаңа түрлері де та­бы­лып жа­тыр. Әлі шешілмей жатқан құпиясы қаншама, ол жағы Құдайға ғана аян. Жаңалық ашуға құмар ғалымдарға құс екеш құстың өзі Жаратушының құдіретін та­ны, со­ны зер­т­те дейтін секілді.  Жал­пы белгілі болған құс түрі бүгінде тоғыз мыңнан аса­ды. Қазақстанда құстың 493 түрі анықталған. Солардың ішінде тек қарғаға тоқталамыз. Қарға – торғайлар от­ря­ды­на жа­та­тын құс. Біздің елдің барлық аймағында кездеседі. Оның 6 ту­ы­сы, 13 түрі бар. Салмағы 1,5 кг-ға дейін жетеді…

Әлқисса, әуелі Құран-Кәрімге жүгінеміз. Қарға ту­ра­лы не дейді иллаһи кітапта? Әл-Мәида сүресінің 27-32-аят­та­рын­да нақты ба­ян­да­ла­ды. Бұл оқиға баршамызға мәлім. Қабыл мен Абыл – Адам-Атаның екі ұлы. Мұсылман аңыздарында айтылғандай, Қабыл үлкені, Абыл кішісі екен. Ағасы диқаншылықпен айналысқан, ал інісі мал бағуды кәсіп ет­кен. Екеуі Аллаға құрбандық әкелгенде Қабылдың са­па­сыз би­дайы қабыл бол­май, Абылдың семіз қошқары қабыл етіледі. Он­сыз да бірге туған сыңарын қызғанғаннан өшігіп жүрген ағасы інісін сол се­беп­тен өлтіреді. Бұл алғашқы кісі өлтіру қылмысы еді. Өлген қарғаны көміп жатқан қарғаны көргеннен соң адам­ды жер­леу дәстүрі қалыптасады. Сөйтіп қарға адамға алғашқы үлгісін көрсетті. «Қарға, қарға, қарғалар, Қар үстiнде жорғалар. Бо­ран соқса қар бо­лар, Бұтаға келiп қорғалар» де­ген өлең жол­да­ры бәлкім сол за­ман­дар­дан қалған шығар. Әйтеуір ес­те жоқ…

Енді қарға ту­ра­лы мақал-мәтелдер мен на­ным-сенімдерге кел­сек. Басқа халықтардың фольк­ло­ры мен эт­но­гра­фи­я­сы­нан мы­сал­дар келтіріп, әпсана-әңгімеледі тізіп шығып та­у­ы­са ал­мас­пын. Қарғаны кие тұтып, то­тем санаған ел қаншама, бұрын да болған, қазір де бар. Сөз жүйесін өзімізге бұрсақ… «Қарға қарғаның көзін шұқымайды» дейді. Бұл рас енді. Осының өзі үлкен өнеге. Адам­зат­ты татулыққа, бірлікке шақырып тұрғандай. «Қарға ба­ла­сын аппағым дер…» Бұл жер­де ананың ба­ла­сы­на де­ген мейірім-ма­хаб­ба­ты анық байқалады. «Күн қаңтарда қарға адым…» Басқа құстардың ады­мы атал­май, қарғаның ады­мы ұзындық өлшемі бо­лу себебі қыстың суықтығына бай­ла­ны­с­ты бол­са ке­рек. «Қарға та­мыр­лы қазақпыз» дейміз өзімізді. Мұнда да басқа құстың та­мы­ры аталмағанына қарағанда, қарғаның та­мы­ры тереңде екенін, ғасырлап жа­сай­ты­нын, тұқымы көп екенін ба­ба­ла­ры­мыз жақсы білгенге ұқсайды. «Есік ал­дын­да қарға қарқылдаса, қонақ келеді» де­ген ырым да бар. Қонақжай халыққа қарға құтты құс болғаны ма сон­да? Қазбалай бер­сек, әрине, көп екен…

Бәрін айт та бірін айт, қарғаның ерек­ше қабілетіне үлкен мән беруіміз ке­рек. Оның ақылы асқан, ой өрісі дамыған құс екеніне ғалымдар тәжірибе ба­ры­сын­да көз жеткізген. Ал қулығы адам­нан өтеді. Алай­да қарғаның қасиетіне кел­ген­де дәлелденбеген тұстары көп секілді. Олай дейтін себебіміз, құстар ара­сын­да алғашқы боп қарға «Ал­ла» деп сөйледі. Құдды на­маз оқып тұрғандай. Мұндай де­рек был­тыр Қарағандыда және Маңғыстауда тіркелді. Со­ны­мен қатар қарғаның ора­за ұстайтынын білесіз бе? Жаз ай­ла­рын­да, әсіресе 40 күн шілде болғанда, шіліңгір ыстықта 40 күн бойы нәр тат­пай­ды. Сон­да шөлдемейді ме деп ой­лап отырған бо­лар­сыз? Оның ама­лын өздері тапқан. Ора­за тұту кезінде олар өзен жағасын па­на­лай­ды. Ауыз­да­рын аңқита ашып қойып, ағып жатқан судың ылғалымен су­сын­дай­ды. Сөйтіп ашығу арқылы тұла бой­ы­на тазалық жа­сай­ды. Қарғалардың ұзақ өмір сүруінің (ша­ма­мен 300 жыл) құпиясы осын­да жат­са ке­рек. Кәрі тарихқа көз жіберетін болсақ, Мұса, Дәуіт, Иса, Мұхаммед пайғамбарлар, әйгілі адам­дар­дан Буд­да, Пи­фа­гор, Ган­ди­лар 40 күн бойы ашыққан. Бұлардың қатарына қарғаның қосылуы таңғаларлық жағдай емес пе? Өзге құстар түгіл, көп адамдарға қарағанда қарғаның има­ны кәміл деп ой­лай­мын. Құстар арасындағы Тәңірдің елшісі де осы қарға шығар.

Тағы да Құран-Кәрімге тоқталайық. Піл сүресінде айтылғандай, қалың әскер Қағбаны қиратуға ке­ле жатқанда ас­пан­ды қаптаған қара бұлт секілді құстар то­бы пай­да бо­ла­ды. Олар төбеден тас жа­у­ды­рып, жа­у­ды қырғынға ұшыратып, Қағбаны қорғап қалады. Бұл «Піл жы­лы» де­ген ат­пен белгілі 570 жы­лы болған оқиға. Тарихшылардың пай­ым­да­у­ын­ша әлгі топ-топ құс қарға екен. Бірақ бұл бол­жам ғана, аят­та қарға деп нақты айтылмаған. Ал­ла­ны зікір ететін, иманға бір та­бан жақын қарғаның Қағбаны қорғап қалуы мүмкін ғой. Қарғалар қасиеті жай­лы менің білетінім осы.

                                                                                                          Асыл­бек ЖАҢБЫРБАЙ