Жастар

Жас­тар — бұл мемлекеттің негізгі тірегі бо­ла оты­рып, болашақта ел басқаратын ұрпақ өкілдері. Ке­нет­тен емес, БҰҰ Мыңжылдық да­му бағдарламасындағы негізгі шешуіші мәселе ретінде – жас­тар олардың қалыпты өмір сүруі, денсаулығы, тиімді еңбек етуі секілді мәселелер қозғалған.

Қазақстанда жас­тар жал­пы халықтың 30 пай­ы­зын құрайды. Жас­тар са­я­са­ты ту­ра­лы заң бой­ын­ша жас­тар- 14-29 жас аралығын қамтиды. Жас­тар са­я­са­ты­на берілген анықтама -мем­ле­кет жүзеге асы­ра­тын және жас­тар­ды қолдауға бағытталған әлеуметтiк-экономикалық, са­я­си, ұйымдастырушылық және құқықтық ша­ра­лар жүйесi қызметінің ая­сы.

Жал­пы алғанда, Қазақстан Республикасының жас­тар са­я­са­ты әлеуметтік саясаттың аса жас бағыты бо­лып отыр. Мәселен, «Қазақстан Респубикасының Жас­тар са­я­са­ты ту­ра­лы кон­цеп­ци­я­сы» 1999 жы­лы 28 та­мыз­да қабылданған, оның мағынасын кең түрде аша­тын, тұжырымдамалық- әдістік негізге сүйенетін 2004 жы­лы 7 шілдедегі «Жас­тар са­я­са­ты ту­ра­лы заң» бар. Алай­да, оның бап­та­ры не себепті толық орын­дал­май­ды ? Оның толық орын­дал­мауы эффективті норамативті-құқықтық ба­за­сы жеткілкіті қамтасмасыз етілмегендіктен бе, қаржылық жетіспеушіліктен бе, қадағалаудың аздығынан ба секілді түрлі қырлары бар.
Ел­ба­сы ай­ту­ын­ша, төрт базалық эле­мент – кәсіби жақсы білім, жақсы төленетін тұрақты жұмыс, от­ба­сы құруға арналған жек үйі, са­ла­у­ат­ты өмір сал­тын жүргізуге арналған мүмкіндіктің бо­луы жас­тар мәселесін шешудің қадамдарының бірі. Қазақстан жас­тар саясатының жеткілікті дәрежеде да­мы­мау себептері не­де екенін анықтау бұл мәселенің ба­ры­сын қарастыруға мүмкіндік береді:

Қаржыландыру— кез-кел­ген маңызды ша­ру­а­да қаржыландыру мәні аса жоғары. Алай­да ондағы мәселе, қалай тиімді және жеткілікті түрде қаржыландыруға бо­ла­ды. Гол­лан­ди­яда, Ис­па­ни­яда төменнен жоғарыға қарай, яғни жергілікті аймақтар өзіне қажетті ре­сур­стар­ды үкіметке жібереді, он­да талқыланып реттеуші шешім шығарылады.Фран­ци­яда аймақтар мен үкімет арасындағы ынтымақтасық және бай­ла­ныс негізінде реттеледі. Қазақстанға қаржыландыру кезінде аймақтардың мұқтажыдықтарын ба­рын­ша кең ес­ке­ру ке­рек.

Құрылым –әлем мемлекеттерінде жас­тар ісімен ай­на­лыс­та­ын тікелей құрылым бар. Қазақстанда Білім және ғылым министірлігі жас­тар са­я­са­ты департаменті, ҚР Президенті жанындағы Жас­тар кеңесі, Мәдениет министірлігі жанындағы комитеті секілді құрылымдар ай­на­лы­са­ды. Жас­тар са­я­са­ты жұмысын бір жүйеге келтіру арқылы біріктіру ке­рек. Бұл Қазақстанда Жас­тар са­я­са­ты жөніндегі агенттік құру арқылы бо­луы мүмкін. Жа­по­ния, Син­га­пур, Ма­ла­зия елдерінде жас­тар са­я­са­ты­мен құрылымдық-жүйелік түрде жұмыс істеу нәтижесінде туған.

Жас­тар ұйымдарының ор­ны. Жас­тар саясатындағы ба­с­ты орын­ды алушылардың бірі бо­ла оты­рып, жас­тар та­ра­пы­нан көтерілген мәселе лердің қыр-сы­рын білетін тікелей со­лар. Әлемдік тәжірбиеде олардың жас­тар са­я­са­тын орын­да­у­шы аса маңызды субъекті ор­нын ала­ды. Қазақстанда жас­тар ұйымдарыны тар­пы­нан мәселелер көтеріледі. Оларға тиісті құқықтар беріп тең ретінде қарстыру, пікірімен са­ан­су, жұмыстары көлеңкеде қалып кой­мауы бол­са бұл олар еңбегінің жемісі бо­лар еді.

Кешенді тәсіл – әлеуметтік, экономикалық, мәдени, са­я­си,құндылықтар мәселесін біртұтас жүйе ретінде қарастыру маңызды. Осын­дай тәсіл арқылы әрбір же­ке секторға көңіл бөлу негізінде ба­сым бо­лу міндет.
Билік құрылымдары жас­тар мәселесін оларға тең түрде қарау арқылы және олар­ды заң жо­ба­ла­рын тең түрде қатыстыру арқылы ше­ше ала­ды. Жас­тар –мем­ле­кет дамуының са­па­лы кепілі болғандықтан, олардың жай­ын бүгін қам же­ме­сек, еретең кеш бо­ла­ды. Еш­тен кеш жақсы демекші, жас­тар са­я­са­тын күн тәртібіне қойсақ, оған жас­тар­ды тең мүше ретінде қарастырсақ, бұл жұмысқа өз септігін тигізер. Жас­тар қоғам қараым-қатынасындағы келелі фак­тор.

Тұтастай әлемдік тәжірбиеде жас­тар са­я­са­тын жүзеге асы­ру­да екі мо­дель ба­сым еуропалық- он­да жас­тар са­я­са­ты са­ла­сын­да мем­ле­кет ба­сым, ан­гло-саксондық-жас­тар ұйымадары жұмыстарына мемлекеттің жүйелі түрде қатыспай оларға толықтай еркіндік бе­ру негізінде жасалған. Қазақстанға қай моделді таңдау ке­рек? Ең тиімдісі Жа­по­ния секілді екеуінде ұштастыра білу қажет. Еуропалық мемлекеттерінің ба­сым көпшілігінде (Гер­ма­ния, Ав­стрия, Ир­лан­дия, Ұлыбритания т.б) қаржыландыру аймақтық қажетіліктер бой­ын­ша орын­да­ла­ды. Оны Қазақстанда қолдану бой­ын­ша жас­тар әркелкі, мы­са­лы Ал­ма­ты, Ас­та­на секілді ірі қалаларда жас­тар көп шоғырланған оларға соған бай­ла­ны­с­ты қаржыландыру да ба­сым бо­лу ке­рек, ұйымдасыру сияқты әкімшіліктегі жас­тар са­я­са­ты ма­ман­да­ры да деңгейге сай бо­лу қажет.

Берікбол Ду­ке­ев