Араб тілін үйренемін деушілерге кеңес

Қазір елімізде мұсылмандардың санының ар­ту­ы­мен араб тіліне қызығушылық ар­ту­да. Ту­ра жолға түскен ба­у­ыр­ла­ры­мыз Алланың адам­зат ба­ла­сы­на түсірген Құран Кәрімді түпнұсқада оқып, мағынасын түсінгісі келеді. Алай­да олардың көбісі араб тілін қалай оқу керектігін біле бермейді. «Араб тілін қай жер­де не­ме­се кімнен оқу ке­рек, жақсы оқулықтарда қайдан тап­са бо­ла­ды, қай мұғалім тиіді оқытады» де­ген сұрақтар тілді оқуға құлшынып тұрған әр адам­ды ма­за­лай­ты­ны анық. Осы мақалада сіз араб тілін омен осы сұрақтарға жа­у­ап бе­ру­ге ты­ры­са­мын.

Ал­ды­мен мен бір мәселенің ба­сын ашып алайық. Біріншіден, қазіргі кез­де мұсылмандар араб тілі деп тәжуидті түсінеді. Ал, негізі ол екеуі екі бөлек са­ла. Тәжуид Құран оқу ережесі. Бұл ғылым Құранды дұрыс оқуды үйретеді. Грам­ма­ти­ка­ны, синтаксисті және лек­си­ка­ны тәжуид қамтымайды.

Екіншіден араб тілінің өзі бірнеге топқа бөлінеді: классикалық араб тілі (фус­ха), за­ма­на­уи классикалық араб тілі және диалектілер. Классикалық араб тілі- Құран мен ис­ла­ми әдебиеттердің тілі. Шейхтардың бәрі өз еңбектерін классикалық араб тілінде жа­за­ды, уағыздар да КАТ жүргізіледі.  За­ма­на­уи классикалық араб тілін  оқыған араб­тар ауыз екі тілде және жаз­ба­ша тілде пай­да­ла­на­ды. Жи­ыр­ма екі араб еліндегі рес­ми тіл. Со­ны­мен қатар ЗКАТ ра­дио, те­ле­ди­дар (атақты араб Әл Джа­зи­ра) және га­зет-журналдардың тілі. Ал диа­лек- арабтардың күнделікті тұрмыс-тіршілігенде пай­да­ла­ны­ла­тын тіл.

Араб тілін қай жер­де не­ме­се кімнен оқу ке­рек

Араб тілін тіл кур­ста­рын­да не­ме­се мұғалімнен же­ке сабақ алу арқылы оқыса бо­ла­ды. Қазіргі таңда араб тілін көптеген тіл кур­ста­ры ұсынады. Солардың ішінде ең та­ны­ма­лы- «Әлем тілдері» кур­сы. Бұл курстың ерекшелігі- тек шығыс тілдерін ғана үйретеді, ал артықшылығы сабақты қазақ тілді ұстаздар береді.  Со­ны­мен қатар, Орталық мешіттің қасында тұрған тоғыз қабатты үйдің бірінші қабатында араб тілінің кур­сы бар. Он­да Мы­сыр­да оқыған қыз сабақ береді, алай­да ол сабақты орыс тілінде жүргізеді. Егер сабақ тек араб тілінде болғанын қаласыз, он­да Мы­сыр мәдени орталығына барыңыз. Мұнда ұстаздардың барлығы араб­тар. Тілдік кур­стар­да пай­да­ла­ны­ла­тын тәсілді «топтық сабақтар» не­ме­се «интеграциялық әдіс» деп ата­ла­ды. Аты ай­тып тұрғандай мұндай әдіс-тәсіл топтық сабақты тиімді өткізуге бағытталған. Оның незігі иде­я­сы топтағы барлық шәкірттерді саббақа жұмылдыру. Топтық сабақтардың өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Артықшылығы же­ке оқығаннан гөрі арзанға түседі, топ­та басқа шәкірттермен сөйлесуге бо­ла­ды, пікір ал­ма­с­ты­ра­сыз. Кемшіліктеріне тоқталатын болсақ, біріншіден топ­та мұғалім әр оқушыға көңіл бөле ал­май­ды, себебі сабақтың уақыты шектеулі. Нәтижесінде кейбір шәкірттер бағдарламадан ар­т­та қалып қояды. Екіншіден мұғалім сабақты жос­пар бой­ын­ша өтеді, одан ауытқи ал­май­ды. Мы­са­лы, ағылшын кур­ста­рын­да бір деңгейді төрт ай­да бітіреді. Тақырыпты түсіндіңіз бе, жоқ па, ол жағы мұғалімді қызықтырмайды. Әйтеуір бітіру ке­рек бол­ды. Көп жағдайда топ­ты тілді бір деңгейде білетін адам­дар­дан жасақтағанымен, шәкірттердің же­ке қабілеті ескерілмейді. Біреу ма­те­ри­ал­ды жыл­дам қағып ал­са, екінші бір адамға көбірек уақыт қажет. Мұның нәтижесінде сабақ кей­де ар­т­та қалған бір шәкірт үшін «тоқтап қалуы» мүмкін. Бұл да топтық сабақтардың кем тұсы. Ай­та кететін жайт, топ құрған кез­де кур­стар жас ерекшелігіні на­зар аудар­май­ды. Кей­де бір топқа оқушы және сту­ден­т­тер­мен қатар жа­сы қырықтан асқан адам­дар­ды да жи­най­ды.

Же­ке өткізілетін сабақтарға келетін болсақ, мұнда ен маңыздысы- жақсы мұғалім та­бу. Жал­пы же­ке сабақтарды беретін мұғалімдерді біздің қоғамда ре­пе­ти­тор­лар деп атай­ды. Өз тәжірибемнен байқағаным, КазГУдың ұстаздары көбіне грамматикаға көңіл бөлсе, КазГУМОиМЯның ұстаздары тілді практикалық тұрғыдан үйретуге ден береді. Өзіңзге ре­пе­ти­тор таңдаған кез­де мы­на критерилерді ұстаныңыз: жақсы мұғалім бағдарламаны сіздің мақсатыңыз бен қабілетіңізді ес­ке­ре оты­рып құрастырады, ма­те­ри­ал­ды сіздің психологиялық портетіңізге қарап өткізеді, негізгі оқулықпен қатар басқа да ма­те­ри­ал­дар­ды пай­да­ла­на­ды. Со­ны­мен қатар, ре­пе­ти­тор оқушымен бірінші күннен бас­тап жақсы қарым-қатынас ор­на­та білуі тиіс, себебі шәкірт өзін сабақта өзін еркін сезінуі ке­рек.

Же­ке сабақтардың кемшіліктерінен гөрі оның артықшылықтары ба­сым. Біріншіден мұғалім тек қана бір оқушыға көңіл бөледі, әр тақырыпты бүге-шүгесіне дейін түсіндіреді (оқушы бір тақырыпты толығымен түсінбегенше, жаңа сабақты бас­та­май­ды) және де уақыт шектеулі емес- қажет болған жағдай бір деңгейді бес-ал­ты ай бойы оқытуға бо­ла­ды.

Екіншіден, бағдарламаны шәкірттің мақсаты мен қалауы бой­ын­ша өзгертуге бо­ла­ды. Мы­са­лы, шәкірт сөйлеуді үйренгісі кел­се не­ме­се сөйлеп үйрену оған қиын бол­са сабақтың жетпіс сек­сен пай­зын сөйлеумен өткізсе бо­ла­ды. Көріп тұрғаныңыздай, же­ке сабақтар оқушының әлсіз тұстарын жоюға жақсы көмектеседі.

Үшіншіден, же­ке сабақтардың бағдарламасымен қатар олардың кестесін те өзгертіп тұруға бо­ла­ды. Оқушы сабақ кестесін көбіне өзі таңдайды.

Алай­да, же­ке сабақтардың тиімділігі мұғалімге бай­ла­ны­с­ты. Мұғалімдер көп болғанымен олардың ара­сын­да са­па­лы білім беретін пе­да­гог өте аз.

Қазақ тілді мұғалімді таңдаған дұрыс па, әлде міндетті түрде араб мұғалімді таңдау ке­рек пе?

Бастапқы деңгейде міндетті түрде қазақ тілді ұстазбен оқу ке­рек. Қазақ тілді ұстаз:
– грам­ма­ти­ка­ны тиімді және оңай түрде түсіндіре ала­ды;
–  сөйлемдерді құрастыруға көмектеседі;
–  өздері де кезінде араб тілін оқығандықтан оқушыда ту­ын­дай­тын қиындықтарды ше­шу жол­да­рын біледі;
–   кей­де ква­ли­фи­ка­ция жағынан тіл иелерінен кем түспейді
және араб тілі грамматикасының ерекшелігін түсіндіре біледі. Соңғысы оның артықшылығы.

Егер сіз араб тілін жоғары деңгейді білсеңіз, он­да «тіл иесін» таңдаған дұрыс, себебі сіз тілді қолданғыңыз келеді, ал шет елдікпен сөйлескен қызық. Оның үстіне тіл иелері, яғни араб­тар өзінің елі, халқы, мәдениеті, салт-дәстүрлері және басқа да қызықты дүние ту­ра­лы ай­тып бе­ре ала­ды. Мұнда «арабатардың бәрінен сабақ алуға бо­ла­ды» де­ген ой­дан ада бо­лу ке­рек, себебі тіл білу бір, ал оны үйрету- екінші мәселе. Сабақты тек мұғалімдікке оқыған араб­тар­дан алу қажет.

Тіл иелерінен «нөлден» оқу орын­сыз. Тіл иелері араб тілінің грам­ма­ти­ка­сын сізге дұрыс түсіндірмейді, ал оның ерекшелігіне мүлдем на­зар аудар­май­ды.

Оқулықтар

Араб тілінің оқулықтарын шар­т­ты түрлде екіге категорияға бөлінеді. Біріншісі- аутентикалық, яғни араб елдерінде шығарылған оқулық. Мұндай оқулықтардың артықшылығы — практикалық тілге көп көңіл бөледі және көбіне арабтардың күнделікті тұрмыста пай­да­ла­на­тын ле­кис­ка­сын қамтиды.
Аутентикалық оқулықтардың ішінде ең көп па­да­ла­на­ты­ны: «Араб бәйнә йәдәйк» (араб тілі сенің ал­дын­да). Бұл кітапты мы­на жер­ден жүктеп ала ала­сыз:
Араб тілінің грам­ма­ти­ка оқулықтары:

Қазақ тілінде жазылған оқулық- Тасымовтың «Араб тілі» оқулығы. Өкінішке орай ана тілімізде араб тілі оқулықтары жоқтың қасы. Өткен сенбіде оқулық са­тып алу үшін кітап дүкенге бар­дым, кітап сөрелерінде кілең ре­сей авторларының еңбектері. Ең өкініштісі «кәпірлер» араб тілін үйретуден де бізден озып кетіпті.
Орыс тілінде шығарылған оқулықтардың ерекшелігі олар «академиялық тілде» жазылған. МГИМОның (Ресейдің болашақ дип­ло­мат­та­рын дай­ын­дай­тын оқу ор­ны) ұстаздарының көп жыл­дар бойы жинаған тәжірибесіне сүйене оты­рып шығарылған бұл оқулықтар қарапайым оқушыға қиын бо­ла­ды. Егер де қазақ тілін жақсы білсеңіз не­ме­се бұрын бір шет тілін оқыған болсаңыз, он­да ре­сей авторларының еңбектері сіз үшін.

Төмендегі сайт­тар­дан орыс тілінде шығарылған араб тілі оқулықтарын жүктей ала­сыз:
http://www.ar-ru.ru/kutub
www.twirpx.com
www.rutrack.org

Айтпақшы тіл оқимын де­ген жандарға ес­кер­те кетейін: егер сіз зат есімді есімдіктен, сын есімді үстеуден ажы­ра­та алмасаңыз, он­да бірінші ке­зек­те қазақ тілінің грам­ма­ти­ка­сын қайталап шығыңыз. Араб тілінің грам­ма­ти­ка­сы өте күрделі, ана тілінізді дұрыстап меңгермесеңіз қиналасыз. «Өзге тілдін бәрін, өз тілінді құрметте» де­ген мақал бе­кер­ден айтылмағанын

Инет­р­нет кеңістігінде араб тілін қай жер­де оқуға бо­ла­ды?

Қазірге кез­де араб тілін Ин­тер­нет­те де оқыса бо­ла­ды.
Төменде көрсетілген сайт­тар араб тілі сабақтарын ұсынады:

ағылшын тілінде:
www.livemocha.com
http://www.arabic-studio.com/online_arabic.html

орыс тілінде:
www.alfarabinur.kz
http://www.internetpolyglot.com/russian/lessons-ar-ru

Араб тілін оқитындарға арналған фо­рум

http://www.arabic.ru/info/index.php

Араб тілін оқыған кез­де ең ба­с­ты­сы не қажет?

Жәңе соңында кішкентай, бірақ басқаларға қарағанда маңыздырақ, кеңес бергім келеді. Білім алғанда табыстың 80% сізге бай­ла­ны­с­ты, қалған 20% ғана мұғалімге тәуелді. Кей­де оқушылар «жақсы ұстаз» бол­са бол­ды, іс бітті деп ой­лай­ды. Бұл қате пікір. Мұғалімнің функ­ци­я­сы- cізге дұрыс бағыт бе­ру. Да­на халқымыз «білім алу —  ине­мен құдық қазғандай» деп бе­кер айтпаған бол­са ке­рек.

Ав­тор: Маг­ри­па Ог­ла­но­ва
Фо­то: http://islamdag.ru  http://alfarabinur.kz