Сіз телехикая көресіз бе?

Есін білген жас ба­ла­дан, ақ жаулықты апа­ла­ры­мыз бен ақ сақалды аталарымыздың өз өмірлеріне ру­ха­ни азық ала­тын, са­я­си са­у­а­тын ашып,  тәрбиені сіңірер қайнар көздің бірі – те­ле­ди­дар. Бәріміз бүкіл әлемде және елімізде бо­лып жатқан жаңалықтардан ха­бар­дар бо­лу үшін экранға үңілеміз. Олардың беріп жатқан жаңалықтарының не­ше пай­ы­зы шындыққа жа­на­са­ты­нын кім біліпті, бірі еліміздің жағдайын, ас­та­на­мыз Ас­та­на­ны мақтаудан жалықпаса, біреуі елімізде қылмыстың түрі көбейіп, нашақорлық белең алып, сеніп отырған шенеуніктеріміз жемқорлыққа са­лы­нып­ты деп да­был қағып жа­та­ды. Кейбір ар­на­лар таңның аты­сы­нан күннің ба­ты­сы­на дейін сұр жы­лан­дай ирелеңдеген жар­ты­лай жалаңаш әйелдерге то­лы  бейнеклиптерді көрсетуден, соларға жар­на­ма жа­са­у­дан жалықпаса, көп ар­на­лар оқиғалары бір-бірінен аумай­тын те­ле­хи­ка­я­лар­ды жа­ры­са көрсетеді. Яғни, әр те­ле­ар­на өз «ар­на­сы­мен ағып», өз бағытымен жұмыс істеп жа­тыр, ал біз сол ағылып жатқан арналардың қайсысында жүзіп жүрміз?

Осы көгілдір эк­ран­нан қарша бо­рап жатқан деректердің қаншасы біздің санамызға сіңіп, ақылымызды улап  жатқанын са­ра­лап көрейік. Жаңалықтар мен  бағдарламаларды сы­най­тын, сарапқа са­ла­тын өз саласының ма­ман­да­ры жеткілікті шығар, мен қарапайым көрермен ретінде те­ле­ди­дар­дан үзбей көрсетіліп жүрген те­ле­хи­ка­я­лар­ды сөз еткім келіп отыр.

Ал­ды­мен,  телехикаяның шыққан та­ри­хы­на үңілетін болсақ, ев­ро­па­да бір кездері халықтың ара­сын­да өзін-өзі өлтіру көбейіп кет­кен екен. Билік бұдан шығар жол іздеп,  олардың өміріне қызығушылық кіргізер, сти­мул бе­рер нәрсе іздейді. Ақырында, білгіштер көптеген бөлімдерден тұратын, оқиғалары шиленіскен   шым-шытырық те­ле­хи­ка­я­лар­ды ой­лап та­ба­ды. Оның адамдарға әсері сол, оқиғаның шарықтау шегіне жет­кен­де бір бөлімі бітіп қалады да, екінші бөлімін асықтыра күткізеді. Келесі бөлімдері ту­ра со­лай жалғаса береді. Сүйікті кейіпкерінің тағдыры алаңдатқан адам­дар келесі күнді асыға күтетін бо­ла­ды. Сөйтіп, халықтың өміріне сәл де бол­са қызығушылық енгізіп, адамдардың өзін-өзі өлтіруін азайтқан деседі.

Біздің еліміз де нарықтың қыспағына ұшыраған, қысылтаяң шақта қандай мақсатты көздеп енгізілгені белгісіз, білдірмей кіріп, біртіндеп бүткіл ар­на­лар­ды жа­у­лап алған те­ле­хи­ка­я­лар сол жыл­дар­дан бері халыққа не әкелді. Ең алғаш арналарға «Бай­лар да жы­лай­ды» те­ле­хи­ка­я­сы­мен еніп, халықтың зейінін өзіне аударған се­ри­ал­дар легі  кейін «Қарапайым Ма­рия», «Жа­байы Ро­за» бо­лып жалғасын та­у­ып, дәл қазір нақты са­ны­на же­те ал­май­тын дәрежеге жеттік. Енді осы су­дай ағылып жатқан телехикаялардың қоғамға тигізіп жатқан зи­я­нын, одан кейін бол­са, пай­да­сын тізіп көрейік.

Бірінішіден, телехикаялардың көрермендері жас талғамайды. Бір жанұядағы бес жа­сар ба­ла­дан, белі бүгілген кәріге дейін тап­жыл­май бірге оты­рып көре береді. Он­да бо­лып жатқан ересектердің мәселесі, ба­ла­ны да «ой­лан­ды­рып» қояды. Ол не мәселе дейсіз ғой, то­лып тұрған «ма­хаб­бат», «ойнастық», «зұлымдық», «қатігездік». Ұяттың бәрін жи­ып қойып, сезімдерін сөзбен де, іспен де көрсетіп жатқандары. Бұрын ата ана­лар он­дай нәрсе көрсетіп жат­са, ба­ла­ла­рын басқа бөлмеге жіберіп, қаратқызбай жа­ту­шы еді, енді оның  көптігі соншалық бірге оты­рып та­ма­ша­лай беретін, қалыпты жағдайға ай­на­лып ба­ра­ды. Бұндай істерге ес білгелі көзі үйренген жеткіншектеріміз, есей­мей жа­тып ересектердің ісін істеп жүргендеріне таң қалмай-  ақ қойыңыз. Бұдан кейін, мек­теп жа­сын­да ба­ла та­у­ып, жеңіл жүріске түсіп не­ме­се қылмыс жа­сап жат­са, кімді кінәлаймыз?

Екіншіден, ой­дан шығарылған оқиғалардың, тұрмыс қылмай зинаға ба­ру, бірінің әйеліне бірі ғашық бо­лу, ойнастық, ма­хаб­бат үшін не­ме­се ақша үшін қиналмай кісі өлтіру, өтірік, өсек ай­ту, ерлі зайыптылардың ара­сы­на от са­лу, өз әкесін, ана­сын не­ме­се ба­у­ы­рын жек көру, өлтіру сияқты шым-шытырық оқиғалары адамның са­на сезімін улап, ішкі дүниесін лай­лап жатқаны анық.  Де­не­ге тигізілген зияндардың әсерлері бірден шықпай, біраз уақыт өткен соң, жа­ман ауруға ай­на­ла­ты­ны сияқты, санамызға білдірмей кіріп жатқан улар, уақыт өте ке­ле «жа­ман ауруға» ай­нал­май­ты­ны­на кім кепіл?

Әсіресе, үйде бос отырған ауыл адамдарының ба­с­ты ермегі болған те­ле­хи­ка­я­лар, олардың өмірінің қызығына ай­на­лып, басқа мақсаттарды ұмыттырып жібергендей. Дәл қазір бра­зи­лия, мек­си­ка те­ле­хи­ка­я­ла­ры­нан жалыққан олар ко­рей, түрік те­ле­хи­ка­я­ла­ры­на ден қоя бас­тап­ты. «Бұларда «жа­ман нәрселерді» көрсетпейді, тәрбиелік мәні бар» деп өздерін ал­дау­сы­ра­та­ды. Бірақ, зи­на­ны сыпайылықпен көрсететін ко­рей те­ле­хи­ка­я­ла­ры мен бір-бірінің қанын ағызып, атып, ша­у­ып жатқан түрік телехикаяларының да беріп жатқан пай­да­сы ша­ма­лы.    Ше­тел­ден қаламыз ба, біз де солардың көшірмесі іспеттес, қазақи табиғатымызға жат те­ле­хи­ка­я­лар­ды шығара бастадық. Тапқан пай­да­мыз қазақ пен оры­с­ты үйлендіріп, ор­та­сы­нан «бу­дан» алғанымыз шығар. Орыс демекші, Ресейлік ре­жис­сер­лар сол те­ле­хи­ка­я­лар­дан халыққа тигізер пай­да­сы бар бірен-са­ран те­ле­хи­кая ой­лап тапқаны рас. «Сол­дат­тар», «Кодеттіктер» сияқты те­ле­хи­ка­я­лар шығару арқылы халықтың әскерге баруға де­ген қызығушылығын оя­тып, патриоттық сезімдеріне әсер ете алған екен. Біздің режиссерлардың «құлағына ал­тын сырға».

Біріншіден, елінің болашағын уайымдаған аза­мат ретінде, одан кейін ұрпақ тәрбиелеп отырған ата-ана болғандықтан, ең ақыры қарапайым телекөрермен ретінде телехикаяның да те­ле­хи­ка­я­сы бар, те­ле­ар­на­лар­дан халықтың са­на­сын өшіретін емес, өсіретін, ба­ла­ла­ры­мыз­ды ада­с­ты­ра­тын емес, ту­ра жолға са­ла­тын, ішкі дүниемізді улай­тын емес, та­зар­та­тын па­ра­сат­ты, салиқалы бейнефильмдерді, те­ле­хи­ка­я­лар­ды тамашаласақ деймін.