Мәдени экспансия алаңында – қазақ киносы

Жаһандану ғасырында біз «ру­ха­ни аштығымыздың» ор­нын ұлтттық фильм­мен, толтыруға тиіс едік.  Бүгінде көркем шығарма оқымайтын оқырманның ықыласы «көк жәшікке» ауып кет­кен. Олар кітап оқуға ын­та та­ныт­па­са да, ки­но көруге уақыт та­ба­ды. Батыстың эротикалық, атыс-ша­быс, қантөгіс фильмдерінен шаршаған қазақты ұлттық ки­но­мыз құтқаруға тиіс еді.  Бірақ… қоғамда  «Қазақфильм» түсіріп жатқан фильм­дер­ге қатысты дау-да­май көп. «Жас қазақтың» кон­фе­рен­ци­я­сын­да бас қосқан ки­но­ма­ман­дар бүгінгі қазақ ки­но­сы ту­ра­лы ой өрбітті. 

Жас қазақ: Тәуелсіздіктің алғашқы жыл­да­рын­да ки­но са­ла­сы­на көңіл бөлінбегені рас. Сол уақытта ре­жис­сер­лер «ки­но түсірейік де­сек, ақша жоқ» деп қынжылатын. Соңғы жыл­да­ры мем­ле­кет та­ра­пы­нан киноға де­ген бетбұрыс байқалады. Бірақ, баспасөз беттерінде хат­та­ры жа­ри­я­ла­нып жатқан  көрермендердің пікірінше, көркем құбылысқа айналған ки­но жоқ. Не­ге?
Рүстем Әбдірашев: Сол бір қиын кез­де де жанкешті ре­жис­сер­лер ки­но түсірді. Жақсы ки­но­кар­ти­на­лар жарық көрді. «Көркемдік құбылысқа айналған фильм жоқ» де­ген пікірмен мүлдем келіспеймін.
Са­ты­бал­ды На­рым­бе­тов: Құбылысқа айналған қазақ ки­но­сы жоқ?.. Осы пікірді ай­та­тын көрермен қай ұлттың, қай режиссердің ки­но­сын «құбылыс» деп бағалайды екен? Жыл сай­ын халықаралық ки­но­фес­ти­валь­дер­ге кем де­ген­де, екі фильміміз қатысып, жүлделі орын ала­ды. Менің көзқарасымша, дүниежүзінде қазақ ки­но­сы­на де­ген ынтызарлық бар. Бұрын әлем қазақ ки­но­сы түгілі, Қазақстанды білмейтін. Халықаралық ки­но­фес­ти­валь­де топ жа­рып, жүлделі орын алып жатқан фильмдеріміз аз емес. Серік Апы­ры­мов, Дәрежан Өмірбаев, Ардақ Әмірқұлов, т.б. режиссерлердің фильмі та­лай халықаралық ки­но­фес­ти­валь­ге қатысып, қоржынын тол­ты­рып қайтты. Жәнібек Жетіруовтың «Дүниежарығы»  он бес­ке жуық ки­но­фес­ти­валь­де жүлделі орын­ды иеленді. Өкінішке қарай, олардың жүлде алған фильмі елімізде кеңінен көрсетілмеді. Себебі, сол баяғы ки­но­про­кат мәселесі.
Рүстем Әбдірашев: Экономикалық дағдарыс кезінде фаб­ри­ка­лар мен за­уыт­тар бірінен соң бірі жа­бы­лып жат­ты. Қазақстан әлемдік нарыққа өнімдерін шығара ал­май жатқан кез­де режиссерлеріміз халықаралық ки­но­фес­ти­валь­дер­ге қатысып, қанжығасы май­ла­нып келетін. Құбылысқа айналған қазақ ки­но­сы дүниежүзіне та­рап жа­тыр.  Өкінішке қарай, елімізде қазақ киносының жетістігін ешкімнің көргісі де, білгісі де келмейді.
Ди­дар Аман­тай: «Қазақфильм» көп жан­р­лы киноөндірісін қолдап отыр. Оның ішінде авторлық ки­но­дан бас­тап, жанрлық киноның түр-түрін қамтуда. Көркем фильм­ге ғана емес, анимациялық және деректі фильм­дер­ге де ба­са на­зар ауда­рып отыр­мыз. 2008 жылға дейінгі Қазақстан киноиндустриясының жағдайын білесіз бе? Қазақстан ки­но прокатының жетпіс пай­ы­зы голливудтық және батыстық фильм­дер меншіктеген, ал жи­ыр­ма бес пай­ы­зы Ре­сей фильмдерінің үлесінде бо­ла­тын. Сон­да қалған бес пай­ы­зы ғана қазақ киносының үлесіне тиетін. 2010 жы­лы Қазақстан ки­но прокатының он пай­ы­зы­нан ас­та­мын иелендік. Ай­на­ла­сы екі-үш жылдың ішінде осын­дай көрсеткішті иеленуіміз, меніңше, жақсылықтың ны­ша­ны. Соңғы үш-төрт жылдың көлемінде «Қазақфильм» үлкен жо­ба­лар­ды қолға ал­ды.
Ан­ка­ра кинофестивалінде өзбектің режиссерлерімен пікірлестім. Олар «қазақ киносының көркемдік са­па­сы өте жоғары» деп мақтап жат­ты. Мы­на отырған Рүстем Әбдірашевтың «Балалық шағымның ас­па­ны» фильмінің көркемдік деңгейін жоғары бағалаймын. Би­ыл «Қазақфильм» көрерменге ұсынған  төрт ки­но­кар­ти­на да көрерменді бей­та­рап қалдырмады. Ақан Сатаевтың «Баскесері» кассалық фильм бол­ды. Сләмбек Тәуекелдің «Жерұйығы»  – қазақтың тағдырын көрсеткен фильм. Бұл фильм­де ба­с­ты рөлді Бо­лат Әбділманов сом­да­ды. Жаңа фильмдердің ішіндегі ең үздік ер адам бейнесін Бо­лат жа­са­ды. Міне, «құбылыс» алдыңда отыр.
Бо­лат Әбділманов: Қоғамда осы­дан  он бес-жи­ыр­ма жыл бұрын «қазақ ки­но­сы жоқ» де­ген пікір қалыптасты. Сол көзқарас әлі өзгерген жоқ. Кейбіреу­лер, тіпті ки­но­те­атр­да жүріп жатқан қазақ ки­но­сын көрмей-ақ, сол фильм ту­ра­лы пікір ай­та­ды. Қызық. Ки­но – үнемі қозғалыстағы өнер. Ол да­ми­ды, тоқырайды… құлдырайды, қайта да­ми­ды… Бүгінгі көрермен там­са­нып көретін, құбылыс ретінде бағалаған ескі фильмнің өзін кезінде сы­нап, жоққа шығарған.
Жас қазақ: Сон­да «Келін» мен «Ма­хаб­бат тәлкегі» «құбылыс» па? «Бол­мы­с­ты жалаңаштаған» киноға қарсы қазақтың ұлттық фильм­ге сусағаны байқалады. Ұлттық фильм түсіруге не кедергі?
Ди­дар Аман­тай:  Рүстем Әбдірашевтың түсірген ки­но­кар­ти­на­ла­рын «ұлттық фильм емес» деп кім ай­та­ды? Сләмбек Тәуекелдің «Жерұйығын» «ұлттық фильм емес» деп кім ай­та­ды?
Жас қазақ: Қазақ ки­но­сы өз көрерменіне же­те бермейтін секілді. Ре­жис­сер­лер осы­дан жи­ыр­ма жыл бұрын «ки­но­те­атр қазақ ки­но­сын көрсетпейді, көрсетуге қыруар қаржы сұрайды» деуші еді.  Әлі сол әңгіме. Қазақ елінде, өз жерімізде өмір сүріп оты­рып, не­ге бұл мәселені ше­ше ал­май­мыз? Әлде, киногерлердің ауызбіршілігі, бол­ма­са, ру­хы әлсіз бе?
Ди­дар Аман­тай: 2009 жыл­дан бас­тап  «Қазақфильм» түсірген фильм­дер  ки­но­те­атр­дан да, те­ле­ар­на­дан да көрсетіле бас­та­ды. Рүстемнің «Балалық шағымның ас­па­ны» фильмінің тұсаукесері Ас­та­на мен Ал­ма­ты­да бол­ды. Астанадағы тұсаукесеріне Ел­ба­сы келіп, көрді. «Балалық шағымның ас­па­ны», «Жерұйық», «Баскесері» лен­та­сы об­лыс, аудан орталықтарындағы ки­но­те­атр­да көрсетілді.
Рүстем Әбдірашев: Мен тек қана ки­но түсірумен ай­на­лы­сам. Ки­ном­ды прокатқа шығару – менің ша­ру­ам емес. Бірде про­кат­шы­лар­мен кез­де­су өтті. Сон­да бір әйел: «Қазақ тілінде қазақтың ки­но­сы жүріп жат­са, ешкім келмейді. Қазақтың ки­но­сын көрсетудің қажеті қанша?» – деді. Осын­дай сөздерді естігенде ашу-ызаң келеді. Еліміздегі қазақ тілінің қолдану ая­сын өзіңіз де білесіз ғой. Қазақстандағы про­кат мәселесімен ай­на­лы­сып жүрген адамдарға қазақтың ки­но­сы ке­рек емес. Олардың ара­сын­да қазақтың тілін, қазақтың ки­но­сын қорғайтын адам жоқ. Басқа ұлттың ада­мы қазақтың тілі мен ки­но­сын қайтсін? Шы­нын­да да, кинотеатрға ұлттық ки­но­ны іздеп ба­ра­тын көрермен көп емес. Халқымыздың са­ны аз және қазақ тілін білмейтін қазақ қаншама?! Қазақ ки­но­сы көбінесе, пай­да таппақ түгілі, кет­кен шығынын да жа­ба ал­май­ды. Соңғы жыл­да­ры бір-екі ре­жис­сер ғана шығынын жабуға күш сал­ды. Кәмпит, су­са­бын­ды жар­на­ма­лаған секілді қазақ ки­но­сы­на да пи­ар жа­сау қажет. Оған ар­найы қаржы бөлу ке­рек. Түкке тұрмайтын фильм про­кат­тан әжептәуір пай­да та­у­ып жат­са, әсте таңғалуға бол­май­ды. Себебі, олар жар­на­ма­сын жақсы жа­сай­ды. Гол­ли­вуд фильм­інің бәрі ше­девр емес. Олар ки­но түсіруді қолға алғаннан бас­тап, жар­на­ма­сын жасауға кіріседі. Тех­но­ло­ги­я­сы бұрыннан қалыптасқан. Егер менің фильмім халыққа жет­пей жат­са, бұл мәселеде мені кінәлай ал­май­сыз.
Жас қазақ: Ана дүниеге әкелген ба­ла­сын «мен ту­а­рын ту­дым, енді сен­дер асы­рап-бағыңдар», – деп көршісіне бе­ре сал­май­ды. (Ба­ла­сын тас­тап кететін тасжүрек әйелдерді айтпағанда) Сіздер киноңыздың көрсетілуін  тиісті орын­дар­дан та­лап ету­ге тиіссіздер ғой?
Са­ты­бал­ды На­рым­бе­тов: Про­кат жүйесі басқа мәселе. Сен әңгімелеріңді  жаздың, кітабыңды шығардың, оны өзің са­тып жүрмейсің ғой. Әлде, сатасың ба? Бұл мәселемен сенің кітабыңды шығарған бас­па ай­на­лы­са­ды. Біз, ре­жис­сер­лер про­кат мәселесімен ай­на­лыспай­мыз.
Рүстем Әбдірашев: Кеңестік кезеңде про­кат жайы соншалықты түйінді мәселе емес еді. Себебі, про­кат­пен ай­на­лы­са­тын ұйым бо­ла­тын. Оған бюд­жет­тен ар­найы қаржы бөлінетін. Енді-енді есімізді жи­ып, ба­ры­мыз бен жоғымызды түгендей бастадық. Бүгінде «Қазақфильм» про­кат мәселесін де өзінің мой­ны­на ал­ды. Ки­но­сту­дия фильм түсіре ме, әлде про­кат­пен ай­на­лы­са ма? Менің же­ке көзқарасым бой­ын­ша, про­кат мәселесін түбегейлі ше­шу­ге күш-қуаты же­те қоймайды. Мем­ле­кет та­ра­пы­нан ұлттық про­кат­ты ұйымдастыру ке­рек. Бұған Мәдениет министрлігі ұйытқы бо­луы тиіс. Оның ата­у­ын «Еура­зия» дей ме, әлде «Бәйтерек» дей ме, білмеймін, ұлттық киноның про­ка­ты­мен ай­на­лы­са­тын ұйым бо­луы ке­рек.
Бүгінде кинотеатрдың бәрі – жекеменшік. Егер зерттесеңіз, ал­пыс-жетпіс пай­ыз ак­ци­я­сы америкалықтардың үлесінде бо­лып шығады. Қазақ режиссерінің фильмі көрсетілсе, сатылған би­лет­тен түскен пайданың жар­ты­сын, тіпті қырық пай­ы­зын ғана алуы мүмкін. Ұлттық про­кат ұйымын құрмай, бұл мәселе шешілмейді. Себебі, әлдекімдерге кіріптармыз. Өзінің дүкені болмаған жан біреудің дүкеніне өнімін апа­рып, «са­тып берші» де­се, дүкенші қалай қабылдайды? Міне, біздің жай­ы­мыз да осын­дай.
Дағдарыс Ре­сей ки­но­сы­на кері әсерін тигізбей қоймады. Орыс­тар да ки­но­сы­на кет­кен шығынның жи­ыр­ма пай­ы­зын да қайтара ал­май, ай­ты­сып-тар­ты­сып жа­тыр. Олар да ки­но­те­атр арқылы орыс ки­но­сын көрерменге жеткізе ал­май отыр. Себебі, Гол­ли­вуд фильмдерінің ар­тын­да тұрған күш Ре­сей про­ка­тын са­тып алған. Соның ішінде біздің Қазақстан да бар. Оларға қарсы тұру үшін көп қаражат ке­рек. Бұл да бір «ру­ха­ни соғыс ой­ы­ны» ғой. Бұл қатерлі ойынға қарсы «Қазақфильм» жұмыс жа­сап жа­тыр, құдайға шүкір.
Са­ты­бал­ды На­рым­бе­тов:  Кеңес үкіметімен бірге ки­но­про­кат пен киностудияның одағы да «өлді». Қазір «Қазақфильм» АҚ-ның президенті Ер­мек Аман­ша­ев ки­но­про­кат­ты қайта жан­дан­ды­рып жа­тыр. Бүгінде қазақ ки­но­сы кинотеатрға «тәуелді». Кинотеатрға бүгін ба­рып, афи­ша­ла­рын көрші, қазақ ки­но­сы жоқ. Жаңа фильмдеріміз ки­но­те­атр­да бүгін жүреді, ертең жүреді, ал арғы күні көрсетпейді. Себебін сұрасаң, «көрермен келмейді» дейді. Жай ай­та салған сөз. Шын мәнінде, кинотеатрдың қожайыны қазақ ки­но­сын көрсетуге ын­та та­ныт­пай­ды. Гол­ли­вуд­та бүгін премь­е­ра­сы өткен фильм бір жетіден соң Ал­ма­ты ки­но­те­ат­рын­да жүреді. Голливудтың дүниежүзінің барлық мемлекетінде шта­бы бар. Со­лар жүйелі түрде Гол­ли­вуд фильмін на­си­хат­тау­мен ай­на­лы­са­ды.
Бо­лат Әбділманов: Ки­но­те­атр­ды са­тып алған адамдардың мақсаты не? Ақша та­бу, баю. Меніңше, кинотеатрдың бәрі қайтадан мем­ле­кет иелігіне көшуі ке­рек. Сон­да бюд­жет­тен қаржы бөлініп, түсірілген фильмнің көрсетілуіне де үкіметтің өзі демеуші бо­лып, ки­но­те­атр­да жүрер еді.
Жас қазақ: Фран­ция мен Ко­ре­я­да ше­тел фильмін көрсеткені үшін те­ле­ар­на мен  ки­но­те­атр қыруар салық төлейді. Олар өздерінің ки­но­сын на­си­хат­тай­ды. Біріншіден, ұлтжандылық, ұлттық киноға де­ген сүйіспен­шілік, ұлт режиссеріне де­ген құрмет. Екіншіден, киноға кет­кен шығынды жа­у­ып, пай­да та­бу. Үшіншіден, ұлттық ки­но­сын әлемдік деңгейге көтеру.
Рүстем Әбдірашев: Дұрыс ай­та­сыз. Біздің елімізде, Ре­сей­де  аме­ри­ка­лықтар ки­но­сын көрсетіп, шаш етек­тен пайдаға кенеліп жа­тыр. Ал, Фран­ци­яда керісінше, олардың фильмі фран­цуз киносының да­му­ы­на «қызмет» етіп жа­тыр. Аме­ри­кан­дық режиссердің ки­но­сы­нан түскен қаржының елу пай­ы­зы  авторға берілсе, қырық пай­ы­зы  фран­цуз киносының да­му­ы­на жұмсалады. Біздің ел­де ше­тел фильмдеріне са­ты­ла­тын би­лет құны мың теңге тұрса, оның төрт жүз теңгесі қазақ киносының да­му­ы­на жұмсалуы ке­рек. Біз об­лыс орталықтарынан, аудан­дар мен елді ме­кен­дер­ден ки­но­те­атр ашуға тиіспіз. Сон­да ғана қазақ киносының көрерменге жетуіне жол ашы­ла­ды.
Са­ты­бал­ды На­рым­бе­тов: Фран­ция, Ко­рея, Қытай және Үндістан ұлттық фильмдеріне кво­та бөледі. Фран­цуз режиссері те­ле­ар­на­дан Американың фильмі көрсетіліп жат­са, қол шапалақтайды.  Себебі, ше­тел фильмдерінен  француздың ұлттық ки­но­сын дамытуға үлкен та­быс түседі. Жыл сай­ын 250 мил­ли­он дол­лар пай­да та­ба­ды екен. Біздің еліміздегі ки­но­те­ат­р­лар, мейлі жекеменшік бо­ла берсін, бірақ фран­цуз билігі секілді біздің билік те та­лап қоюы ке­рек. Ки­но­те­атр бас­шы­ла­ры­на «Сіз Қазақстанның аза­ма­ты болсаңыз, ұлттың, ұлт киносының жа­на­шы­ры болыңыз, ки­но­те­атр­да көрсетілетін әрбір ше­тел фильмінен түскен табыстың мы­нан­ша пай­ы­зын қазақ ки­но­сы­на аударуыңыз ке­рек»,  – деп бұл мәселені ше­шу­ге тиіс. Те­ле­ар­на­лар ре­жис­сер­ге көк ти­ын да төлемейді. «Қазақфильм» телеарналарға ки­но­сын, тіпті тегін беріп жа­тыр деп те айтуға бо­ла­ды…
Жас қазақ:  Отандық те­ле­ар­на­лар шетелдің фильмдерін са­тып ала­ды ғой?..
Са­ты­бал­ды На­рым­бе­тов: Иә, са­тып ала­ды. Түріктің де, кәрістің де се­ри­а­лын са­тып алып жа­тыр. Құрығанда, шетелдің ең арзанға са­тып алған киносының ақшасын қазақ ки­но­сы­на бер­се екен. Ат­ты бап­тап, жа­ра­тып, оны бәйгеге қоспасаң, не істейсің? Сой­ып жейсің, бол­ма­са, сатасың. Көрермен «қазақ режиссері ки­но­сын ше­тел­де өтетін ки­но­фес­ти­валь­ге қатысу үшін түсіреді», – де­ген пікір ай­та­ды. Фильміңді ки­но­те­атр, те­ле­ар­на жүйелі түрде көрсетпесе, олар халықаралық ки­но­фес­ти­валь­ге қатыспағанда, не істейді?!
Бо­лат Әбділманов: Ұлттық фильмдерді ки­но­те­ат­р­лар мен те­ле­ар­на­лар­да жиі көрсетіп, жүйелі түрде на­си­хат­тау ке­рек. Отандық те­ле­ар­на қазақ ки­но­сын көрермен қалың ұйқыда жатқанда көрсетеді. Өткенде ауылға бар­дым. Ауыл тұрғын­да­ры­мен қазақ ки­но­сы ту­ра­лы пікірлестім. Олар да те­ле­ар­на­да қазақ ки­но­сы­ның көрсетілу уақытына ренішін білдірді. Мал бағып, егін егіп, жан баққан ауыл тұрғындарының көпшілігі түнгі он­да ұйықтайды.
Жас қазақ: Біздің елімізде жыл сай­ын тұрақты түрде «Еура­зия» және «Шәкен жұлдыздары» ат­ты екі ки­но­фес­ти­валь  өтеді. «Еура­зия» ки­но­фес­ти­валінің мәртебесін асқақтату мақсатында ары­сы Аме­ри­ка­дан, берісі Ре­сей­ден киножұлдыздар шақырамыз. «Шәкен жұлдыздары» кинофестиваліне шақырылатын қонақтар да осал емес. Бұл ки­но­фес­ти­валь­дер қазақ киносының та­ны­лу­ы­на, да­му­ы­на қаншалықты үлес қосып жа­тыр? Әлде, ақшаны оңды-сол­ды ша­шу ма? Жал­пы, ұтқанымыз бен ұтылғанымыздың арасалмағы қандай?
Рүстем Әбдірашев: Бізге бұл екі ки­но­фес­ти­валь де қажет. Сіз айтқандай, «ақшаны оңды-сол­ды ша­шып» жатқанымыз жоқ. Ки­но­фес­ти­валь­де көрсетілетін фильмдерді те­ле­ар­на­дан көре алмауың мүмкін. «Еура­зия» кинофестиваліне қаншама ұлттың ки­но­сы қатысты. Мы­са­лы, Ру­мы­ния мен Иран ки­но­сы­нан бұл елдердің бет-бейнесін ғана емес, бүгінгі жағдайын көрдік. Ки­но дегеніміз – идео­ло­гия. Елімізде өтіп жатқан кинофестивальдің жас ре­жис­сер­ге, Өнер ака­де­ми­я­сын­да білім алып жатқан болашақ ки­но­гер­лер­ге берері көп. Бүгінгі жас ре­жис­сер­дің бір кемшілігі: олар Ба­тыс режиссеріне еліктейді. Олар үшін нағыз ки­но дегеніміз – Голливудтың фильмдері. Шын мәнінде, Гол­ли­вуд режиссерлері ең бірінші ке­зек­те өнер жа­са­у­ды емес, ақша та­бу­ды көздейді. Олар «менің фильмім халықты ру­ха­ни тұрғыда бай­ы­та ма?» де­ген сауалға бас қатырмайды. Қырғызстанның бүгінгі жағдайы бәрімізге белгілі. Қанша қиын бол­са да, режиссерлері ки­но түсіріп, ізденіп жа­тыр. Олар да көштен қалғысы жоқ. Фес­ти­валь­ге әкелген фильмдері тәп-тәуір. Қалай де­сек те, қазақ үкіметі жас режиссердің ки­но түсіруіне қолдау жа­сап жа­тыр. Жастарға ренішім: олар осы мүмкіндікті дұрыс пай­да­ла­на ал­мау­да.
Бо­лат Әбділманов: Тәуелсіз  Қазақстан үшін екі ки­но­фес­ти­валь артық емес. Елімізде өтіп жатқан ки­но­фес­ти­валь­дер қазақ киносының та­ны­лу­ы­на, қажет десеңіз, да­му­ы­на тигізетін әсерін жоққа шығаруға бол­май­ды. Өз ба­сым, әрбір қазақ ки­но­сы­нан ұлттың бол­мы­сын, ру­хын іздеймін. Сол секілді  елімізде өтетін кез кел­ген фес­ти­валь­ден ұлттық нақышты іздеймін. Кинофестивальді ұйымдастырушылар осы жағын ес­кер­се, нұр үстіне нұр бо­лар еді.
Ди­дар Аман­тай: Қойып отырған сауалыңыздың өзі қызық. Елімізде жыл сай­ын қаншама мүшәйра, қаншама ай­тыс өтеді. Сіздіңше, олар не үшін өтеді? Мүшәйраның са­ны көп емес пе? Сіздің логикаңыз бой­ын­ша, он­да мүшәйраны да қысқартайық.
Жас қазақ: Меніңше, қазақ ақындары ара­сын­да өткізіліп жатқан мүшәйра мен халықаралық деңгейде өткізіліп жатқан кинофестивальді салыстыруға бол­май­ды. Кинофестивальді өткізуге жұмсалып жатқан қаржының мүшәйра өткізуге бес пай­ы­зы ғана жұмсалады.
Ди­дар Аман­тай: Оны кім есептеді? Есепті қайдан алдыңыз? Жы­лы­на бәленбай ма­ши­на мінетін ақындарымыз бар. Сол не, жа­ман ба? Жақсы емес пе! Қазақтың актері де, ақыны да бай бол­сын. Ки­но­мен айналыстың  ба, оған қыруар қаржы жұмсауға дай­ын болуға тиіссің. Ки­но түсіруге, оны насихаттауға ақша шығарғымыз кел­ме­се, он­да ки­но түсіруді тоқтатайық.
Жас қазақ: Өнерде үйсіз-күйсіз, пәтерден-пәтерге көшіп,  қаншама жас­тар жүр. Бұл екі кинофестивальдің қазаққа, қазақ ки­но­сы­на берері бол­са, әрине, біз қуанамыз. Ал егер ұтқанымыздан ұтылғанымыз көп бол­са, халықтың ақшасын оңды-сол­ды шаш­пай, та­лан­т­ты жастарға шәкіртақы тағайындау ке­рек. (Әлеуметтік мәселе шаршатқан жас­тан не та­лап ету­ге бо­ла­ды? Ештеңе). Олар жақсы фильм түсіріп жат­са, қазақ киносының дамығаны сол емес пе?! Беделді  халықаралық ки­но­фес­ти­валь­ге  қатысып, жүлделі орын алып жат­са, қазақ киносының танылғаны сол емес пе?! Енді сіз менің са­у­а­лы­ма жа­у­ап беріңізші. «Еуразияға» шақырылған ше­тел жұлдыздарына қанша көлемде қаламақы төлейсіздер?
Ди­дар Аман­тай: Сіздің логикаңыз бой­ын­ша бы­лай, мұқият тыңдаңыз. Айтысқа, мүшәйраға жыл сай­ын, ай сай­ын қыруар ақша шашқанша, қымбат көлік таратқанша, қаншама ақын-жа­зу­шы­мыз, ұлттық жор­нал­шы­мыз үйсіз-күйсіз жүр, одан да сол қаражатқа оларға пәтер алып бермейміз бе?! Одан да сол қаражаттан ұлтқа жа­на­шыр сту­ден­т­тер­ге шәкіртақы тағайындамаймыз ба?! Шы­ны­мен, ғимаратты жалдауға кет­кен, ай­ты­с­ты ұйымдастыруға кет­кен, жал­пы, мүшәйраға бөлінген қаражатты жастарға бөліп, оларға бір-бір үй әперейік. Сон­да, айт­шы, осын­дай ло­ги­ка бо­ла ма?
Жал­пы, «Қазақстанда көп ки­но­фес­ти­валь өткізу қажет пе?», – де­ген сөзді құлағымыз жиі ша­лып қалады. Бұл пікірді айтудың өзін – қазақ киногеріне, қазақ ки­но­сы­на жасаған қиянат деп есептеймін. Тіпті қылмыспен па­ра-пар. Қазақстанда өтетін ки­но­фес­ти­валь­де жекеменшік киностудиялардың еңбегі көрінеді. Олар өздері ақша та­у­ып, қарызға ба­тып, ки­но түсіреді. «Шәкен жұлдыздары» кинофестивалінде жекеменшік студиясының «Мент» ат­ты фильмі орын ал­ды. «Қазақфильм» өз та­ра­пы­нан бұл киностудияға сыйлық жа­са­ды. Олар ке­лер жы­лы «Қазақфильмде» қысқаметражды ки­но түсіреді. Қазақ ки­но­сы ең бірінші Қазақстанда өтетін ки­но­фес­ти­валь­де көрінеді. Со­дан соң жүлделі орын алған фильм­дер сұрыпталып, халықаралық ки­но­фес­ти­валь­ге жол­да­ма ала­ды. Ше­тел­ден кел­ген ки­но­гер қазақ режиссерлерін өз елінде өтетін ки­но­фес­ти­валь­дер­ге шақырады. Бұл жетістік пе? Жетістік. Қысқасы, «Еура­зия» мен «Шәкен жұлдыздары» қазақ киносының жо­лын аша­ды.
Рүстем Әбдірашев: Бұл ки­но­фес­ти­валь­дер белгілі бір дәрежеде қазақ ки­но­сын на­си­хат­тап жа­тыр. Қазақстанның имиджі әлемде мұнайы арқылы емес, ки­но­сы мен әдебиеті арқылы көтеріледі.
Са­ты­бал­ды На­рым­бе­тов: Құдайға шүкір, бүгінде қазақ ки­но­сы­на көрермен бет бұра бас­та­ды. Қазір Ал­ма­ты мен Ас­та­на­да, об­лыс орталықтарында же­ке ки­но­сту­ди­я­лар ашы­лып жа­тыр. Бәсеке үшін жекеменшік ки­но­сту­ди­я­лар да ке­рек. Өкінішке қарай, көрермен «Қазақфильм» мен жекеменшік студиялардың түсірген ки­но­сын ша­та­с­ты­рып жа­та­ды. Сондықтан, БАҚ-та жаңа фильм ту­ра­лы мақала жа­зыл­са, кинокартинаның қай киностудияның өнімі екені жа­зы­луы тиіс.
Ди­дар Аман­тай: Өкінішке қарай, ки­но­те­атр­да жүретін ақылы фильм­ге қазақ көрермені ағылып бар­май­ды. Жаңа фильмнің тұсаукесерінде залдың көрерменге то­ла­ты­ны рас. Ал қалтасынан ақша төлеп, қазақ ки­но­сы­на жанашырлық та­ны­тып, ки­но көруге си­рек ба­ра­ды. Дист­рибь­ю­тор­лар ше­тел фильмін қазақшаға аудар­май, орыс тілінде көрсете бе­ру­ге кей­де өзіміз «сеп» бо­ла­мыз. Өкінішті.
Бо­лат Әбділманов: Ди­дар, сенің бұл пікіріңмен келіспеймін. Ал­ма­ты об­лы­сын ара­лап, «Жерұйықты» көрсеттік. Сон­да жергілікті халық «Бізге фильмнің қазақша нұсқасын көрсетіңдер», – деп та­лап қойды. Со­сын, тек қана қазақша көрсеттік.  Сон­да қазақ тілінде көрсетілген «Жерұйықты» еден­де оты­рып, орыс та, кәріс те көрді. Кинотеатрға ба­ра­тын көрерменнің дені – 17-22-дегі жас­тар. Отыз­дан асқандардың көбі ки­но­ны те­ле­ди­дар­дан көргенді тиімді са­най­ды.
Ди­дар Аман­тай: Рас, тегін көруге, тұсаукесерде көруге тай­лы-таяғымыз қалмай түгел ба­ра­мыз. Бірақ, ертеңіне, қазақ ки­но­сы прокатқа шыққанда, ки­но­те­атр бос тұрады не­ме­се кей­де се­ан­ста үш-төрт адам оты­ра­ды. Мен «Жас қазақ» оқырманын қазақ ки­но­сын көруге шақырамын.

Дөңгелек үстелді жүргізген
Аягүл МАН­ТА­Е­ВА

«Жас қазақ» газеті

+4

0